Zit vader in een figurantenrol?

In de recent verschenen roman ‘Wat wil de man nog meer’ verhaalt de Engelse auteur John O’Farrell over een dertiger die worstelt met zijn vaderlijke plichten. Herkenbaar vindt Henk Hanssen, de oprichter van de website Ikvader.nl. ‘Het kinderterrein is door vrouwen gekaapt. Vaders worden nog steeds in een figurantenrol gedwongen.’

Dromen van ontsnappen
‘Elke gevangene droomt van ontsnappen. Ik deed het aanvankelijk onbewust. Ik lag bijvoorbeeld in bad en gleed met mijn oren onder water, zodat de geluidsband van babygekrijs en boze kreten tot een dof achtergrondgedruis verstomde. Een keer toen Millie lag te slapen in de kinderwagen bood ik aan met haar te wandelen, zodat Catherine eens ongestoord kon rusten in een leeg huis. Terwijl ik met de kinderwagen over de enige steile heuvels in Londen duwde, besefte ik dat ik dit schijnbaar edelmoedige aanbod alleen maar had gedaan om wat tijd voor mezelf te hebben, want inmiddels had ik de behoefte om ook aan Catherine te ontsnappen,’ aldus Michael Adams, de hoofdpersoon in ‘Wat wil een man nog meer’ van de Britse auteur John O’Farrell.

Vader van een gezin van drie kinderen
Michael is een dertiger met een baan als freelance componist van jingles en vader van een gezin dat in zich gaandeweg het boek uitbreidt van een naar drie kinderen. En hij heeft het er zwaar mee, met dat vaderschap. Niet alleen de stinkende luiers en het nachtenlang gehuil van de baby’s wordt hem teveel. Zijn vrouw Catherine geeft hem ook nog eens het gevoel dat hij alles hoe dan ook verkeerd doet. Enerzijds verwacht ze dat hij meeleeft met haar zwangerschappen en haar emotioneel begeleidt. Anderzijds wordt hem voortdurend impliciet en expliciet te verstaan gegeven dat hij een buitenstaander is, niet snapt wat het is om zwanger te zijn en dus niet weet hoe zijn kinderen te verzorgen. In babyland is zij de koningin, klaagt Michael Adams. Tijd om te vluchten, denkt hij.

Oprichter van IkVader.nl
‘Wat wil een man nog meer’ is een hilarisch geschreven roman is ongetwijfeld gebaseerd op de ervaringen van de auteur O’Farrell. De wijze waarop de hoofdpersoon worstelt met zijn vaderrol is erg herkenbaar, stelt internetondernemer Henk Hanssen (39) uit Amsterdam. Hij is vader van een tien maanden oude dochter, Rosa, en de oprichter van de website Ikvader.nl. De vrouw is inderdaad de koningin in babyland, stelt hij. Naarmate de zwangerschap vorderde kwam Henk er -net als Michael- achter dat vrouwen kinderen krijgen, de mannen niet.

Henk Hanssen: ‘Tijdens het gesprek bij de gynaecoloog werd ik nauwelijks aangekeken en de verloskundige gaf me het gevoel dat ik er voor spek en bonen bij zat. Alle aandacht uit naar de aanstaande moeder. Heeft zij nog vragen? Wanneer schikt het haar voor een vervolgafspraak? De man krijgt door de babyinstanties gerunde ‘moedermaffia’ een figurantenrol toebedeeld. Hij mag twee keer mee naar de zwangerschapsgym. Dat is het. Die vader, ach. Zo is de teneur. Hij hoeft er niet perse bij te zijn. Als vader ben je vervangbaar.’

Het vaderinstinct
De Engelse onderzoekster Adrienne Burgess kaartte deze kwestie al eerder aan in haar boek ‘Het Vaderinstinct.’ In onze cultuur zijn vrouwen dominant aanwezig in het gezinsleven’, schrijft ze. ‘Op duizend verschillende manieren, waarvan sommigen zeggen dat ze op een culturele samenzwering tegen het vaderschap neerkomen, worden westerse mannen wanneer ze vader worden in een positie gemanoevreerd waarin ze slechts zijdelings betrokken zijn bij het leven van hun kinderen terwijl vrouwen juist een centrale plaats toegewezen krijgen.’ Om te zien in welke mate buitengesloten worden, hoef je volgens haar alleen maar in een grote boekhandel naar de afdeling over zwangerschap te gaan.

Henk Hanssen toog naar de bibliotheek. Om zich terdege voor te bereiden op de komst van het kind, maar hij ontdekte dat hij met een loep moest zoeken naar informatie voor aanstaande vaders. Henk Hanssen: ‘De halve bieb is volgeschreven voor aanstaande moeders. In de vuistboeken over zwangerschap en geboorte komt pas bij het hoofdstuk ‘Hulp bij geboorte’ de vader ter sprake. In de dunne boekjes over het vaderschap word je aangesproken als een sta-in-de-weg en een onbenul. “Geef je kind niet te laat aan bij het gemeentehuis. Wees voorzichtig met seks tijdens de zwangerschap.” En op het web bleek ook niet meer te vinden dan de in pasteltinten gevangen babypraat.’

Emancipatie van de informatie voor vaders
De gebrekkige informatie over het vaderschap en de kleinerende toon waarop mannen werden aangesproken irriteerde en verbaasde hem. Zijn vrienden met kinderen bleken zijn ervaring te delen en zij steunden zijn initiatief om een website te beginnen voor vaders. Half december werd Ikvader.nl gelanceerd met als doel om de strijd aan te binden tegen de maatschappelijk opgelegde vaderlijke figurantenrol. Henk Hanssen: ‘We streven onder andere naar emancipatie van de informatie voor vaders. Mannen hebben niks aan een weekboek waarin staat dat in week 34 de foetus een centimeter groter is dan in de voorafgaande week. De belevingswereld van mannen en vrouwen omtrent zwangerschap en het krijgen van kinderen verschilt dusdanig dat het relevant is om ook in de communicatie dat onderscheid te maken. Tegelijkertijd proberen we met ikvader.nl de vaderrol te herdefiniëren. En uit de onverwacht grote stroom aan enthousiaste reacties blijkt dat we een gevoelige snaar raken.’

Vadervoorbeeld ontbreekt
Vrouwen voelen zich vaak als vanzelfsprekend moeder vanaf het moment dat ze zwanger zijn, en zij hebben de kunst van het moederen van hun eigen moeder kunnen afkijken. Voor de mannen geldt dat niet. Onze vaders speelden geen actieve rol in de opvoeding, zegt Henk Hanssen. Het archetype van de vader is nog steeds de man wiens wil geschiede en in een goede bui na zijn werk wel een robbertje wil stoeien. Henk Hanssen: ‘In de kunst zijn talloze afbeeldingen van madonna met kind, maar een icoon voor het vaderschap ontbreekt. In de reclame wordt het moederschap geïdealiseerd, liefkoost de moeder haar kind en zie je op de achtergrond een vader met een attachékoffer voorbij lopen. Daar hebben we het weer. De vader als figurant. En zonder het te beseffen conformeren vaders zich aan deze rol. Ik ook. Toen mijn vriendin een half jaar na de geboorte van onze dochter aankondigde dat ze voor haar werk een week op reis moest, vroeg ik me in paniek af of ik wel als vader de verzorging van Rosa wel alleen af zou kunnen.’

Wat wil een man nog meer
In ‘Wat wil een man nog meer’ staat Michael steeds plichtgetrouw paraat, in de hoop dat hij zich op de een of andere manier nuttig kan maken bij het verzorgen van de kinderen, maar hij loopt alleen maar in de weg. ‘Catherine leek steeds iets aan te merken te hebben op alles wat ik met de kinderen deed. Ik droogde ze af met de verkeerde handdoek, ik deed het verkeerde water door hun babymelk en ik smeerde de verkeerde zalf op hun billetjes. Ik kreeg de indruk dat ze vond dat alles makkelijker en sneller ging als ze het zelf deed.’ Bedremmeld staat hij op de achtergrond drentelend debiele opmerkingen debiterend en vraagt hij zich af of het alle vaders zo vergaat.

De maakbare vader
Het vergaat veel mannen zo, stellen Henk Hanssen en Adrienne Burgess. ‘Door het verschil tussen kinderen kunnen baren en ze ‘slechts’ verwekken, aarzelen vrouwen hun mannen te betrekken bij de opvoeding en zullen mannen zichzelf niet gauw naar voren schuiven,’ schrijft de Britse onderzoekster. Terwijl het biologische verschil het verdere ouderschap volgens haar absoluut niet hoeft te bepalen. De vader is maakbaar. De spijker op zijn kop, vindt Henk Hanssen. Het feit dat de vrouw een kind op de wereld zet, wil volgens hem niet zeggen dat zij haar leven lang de bepalende verzorger hoeft te zijn of per definitie het beste weet hoe de fles te geven. Henk Hanssen: ‘Natuurlijk heeft een moeder door de zwangerschap een intieme band met een baby. Daardoor weet ze vanaf de geboorte meestal beter dan de vader hoe en waarop het kind reageert. Maar moeders moeten oppassen dat ze het niet beter blijven weten en vader blijven corrigeren. Want dan maken ze van hem de sukkel en sta-in-de-weg die hij voorgespiegeld krijgt te zijn in de bestaande handleidingen. Als mannen het in de ogen van de moeders nooit goed doen, worden ze ontmoedigd om een vaderrol op zich te nemen en betrokkenheid te tonen.’

Vluchtgedrag van vaders
Michael Adams vlucht hij in ‘Wat wil een man nog meer’ af en toe een paar nachten naar zijn studio. Zogenaamd om te werken. In werkelijkheid is zijn studio een ranzige kamer in een appartement dat hij deelt met een paar vrienden. Daar doet hij alles waar de meeste mannen met kinderen van dromen. Drinken, ouwehoeren en vooral heel lang in bed liggen. ‘ Ik hield mezelf voor dat ik me niet schuldig hoefde te voelen dat ik mijn gezin soms als zo’n drukkende last ervoer. Ik stelde mezelf gerust met de gedachte dat wat ik deed niet erger was dan wat andere mannen van mijn generatie deden. Sommige vaders bleven veel langer op hun werk dan ze echt hoefden. Sommige vaders kwamen thuis en doken dan meteen voor de rest van de avond achter hun computer. Zulke mannen waren er evenmin als ik voor hun vrouwen en gezin, maar ik draaide mezelf tenminste geen rad voor ogen. Het was gewoon zo, dat iedereen er voorlopig mee was gediend als ik niet voortdurend thuis was.’

Mannen gaan na geboorte kinderen harder werken
Onderzoekscijfers vertellen dat veel mannen na de geboorte van hun kind harder gaan werken. Ironisch genoeg isoleren ze zich daarmee nog meer van de gezinssituatie stelt Henk Hanssen. Hij roept vaders op zich niet buitenspel te laten zetten als het om verzorging en opvoeding gaat. Niet alleen vanwege de wetenschap dat wanneer ze als vader niet vanaf het begin betrokken raken bij de baby, ze dat bij een eventuele scheiding moeten bezuren in de vorm van alimentatie en een povere omgangsregeling. Maar ze missen ook zoveel. Henk Hanssen: ‘Hoewel ik er nog steeds aan moet wennen dat mijn vrijbuiterbestaan van weleer nu in een corveerooster is geperst, vind ik het een wonderlijke ervaring, zo’n klein kind. Mijn wekelijkse papadag levert een hoop genoegdoening op. En de week die ik alleen met mijn dochter heb doorgebracht, was een blessing in the sky. Ik zag er tegenop, maar door dat intense contact met mijn kind is mijn band met haar veel hechter geworden en heeft de verliefdheid toegeslagen. Ik begrijp nu waarom vrouwen dat kinderterrein hebben gekaapt.’

Bewust vaderschap
De oprichter van Ikvader.nl heeft geen last van baarmoedernijd, benadrukt hij. Hij wil ook zeker geen strijd tussen mannen en vrouwen ontketenen, en het is niet zijn bedoeling om vaders tot huisman te plooien. Het gaat erom dat mannen bewust met het vaderschap omgaan en er op hun eigen wijze invulling aan geven. Zich niet laten afschrikken door betweterige moeders. Henk Hanssen: ‘Dare 2 Care’ is ons credo. Met andere woorden: werp de schroom van je af! Houd die fles vast als zij hem wil afpakken! Probeer het op je eigen manier! En staar niet naar de punten van je schoenen bij de aanschaf van een kinderwagen. Jij moet er ook achter lopen!’

Adrienne Burgess
Ga met je kind achter in de auto zitten en laat haar rijden, voegt Adrienne Burgess toe. Zij pleit er in ‘Het Vaderinstinct’ voor om het privé-leven van vaders zichtbaarder te maken. ‘Beide ouders moeten beseffen dat er veel kansen verkeken worden wanneer moeders bijvoorbeeld tegen kinderen zeggen: “kom maar naar mij en laat papa met rust”. Zelfs door ogenschijnlijk onbelangrijk routinematig gedrag zoals de vaders die achter het stuur kruipen en moeders die zich naast de kinderen op de achterbank vleien, vervreemden vaders van hun gezin. Simpelweg omdat daardoor altijd net op het randje van betrokkenheid balanceren.’ Dat is treurig, vindt ze, want Burgess weet dat het overgrote deel van de mannen, net als Henk Hanssen, de geboorte van hun kind de mooiste dag van hun leven vinden.

Bewust vader 

Journalist Gawie Keyser (35) heeft een zoon van 3,5, een dochter van een jaar en deelt de zorg van de kinderen met zijn vrouw. ‘Pa als figurant? Onzin. Het vaderschap is wat je er zelf van maakt.’

‘Kinderen krijgen is absoluut een vrouwenzaak. De meeste literatuur is gericht op aanstaande moeders, ja, waar. Een man hangt er inderdaad een beetje bij tijdens het bezoek aan de vroedvrouw, maar ja, wat wil die man? Dat ook zijn bloeddruk wordt opgemeten? Het gaat om de vrouw, het kind groeit in haar lichaam. Ik heb daar niet zo’n probleem mee, al kan ik me wel voorstellen dat mannen daardoor het idee krijgen dat het kind niet van hen, maar van hun vrouw is. Toch denk ik dat mannen het gegeven dat ze weinig toevoegen aan de zwangerschap beter kunnen accepteren en moeten kijken wat hetgeen ze wel kunnen doen.

Cursus zwangerschapshaptonomie 
‘Er zijn manieren om als vader lichamelijk betrokkenheid te raken bij de zwangerschap. Mijn vrouw en ik hebben samen een cursus haptonomie gedaan. Dan leer je contact te maken met het ongeboren kind en wij maakten er thuis een ritueel van. Iedere avond masseerde ik haar buik. Dan voel je hoe het kind beweegt en merk je dat de baby gaat reageren op de lichaamswarmte van je handen en op je stem. Als je dat ervaart, komen de vaderlijke instincten vanzelf boven. Dan wil je alles doen wat binnen je vermogen ligt, daar ben ik van overtuigd. Dan wil je zorgen. En zorgen voor een kind is de definitie van ouderschap. Of je nu vrouw of man bent.

Vaderschap is wat je er zelf van maakt
‘Het vaderschap is wat je er zelf van maakt. Behalve het geven van borstvoeding kan een vader vanaf de geboorte alles doen wat een moeder ook doet. De negen maanden dat hij aan de zijlijn stond vallen daarbij in het niet. Dan kan hij met de baby naar het consultatiebureau en dan is de aandacht op hem gericht en wordt er naar hem geluisterd. Maar als het erop aankomt, laten veel mannen het afweten. Er zijn maar weinig mannen die daar een dag voor vrij maken.

Natuurlijk ouderschap
‘Wij delen de zorg en hebben gekozen voor het natuurlijk ouderschap, oftewel attachment parenting. Het gaat uit van de filosofie dat een kind graag bij je wil zijn en je dat als ouder je kind alle geborgenheid biedt. Het niet laten huilen omdat het daar stoer en sterk van wordt. Onze kinderen krijgen borstvoeding tot ze zelf aangeven dat ze er geen behoefte meer aan hebben en ze slapen bij ons in bed tot ze dat zelf niet meer willen. Het geeft veel rust. Mijn vrouw hoeft niet op te staan om borstvoeding te geven en ik kan bijna altijd doorslapen, en mijn energie voor andere taken gebruiken.

Vaders kwetteren over luiers
‘Ik heb nooit het verwijt gekregen dat ik als vader niet goed doe. Ik wil mezelf niet op de borst kloppen hoor, want volgens mij doen vaders het over het algemeen heel aardig tegenwoordig. Ze zijn erg betrokken bij de kinderen en die betrokkenheid en zorg neemt alleen maar toe. In die zin is het motto ‘Dare 2 care’ van ikvader.nl niet nieuw. Het valt me wel op dat steeds meer mannen een cult maken van het moderne vaderschap. Ze organiseren zich en communiceren meer dan voorheen over het vaderschap. Daar is de website ikvader.nl een voorbeeld van. Ik vind het een goed initiatief omdat het vaders in staat stelt iets van elkaar te leren. Maar ik kan er niet tegen wanneer ik mannen hoor kwetteren over de verschillende typen luiers.

Onzekerheid over vaderrol
Ik geloof niet dat kerels wezenlijk geïnteresseerd zijn in die luiers, maar dat ze willen koketteren met hun vaderlijke gevoelens. Kijk mij eens modern en betrokken zijn. ‘Misschien komt dat voort uit onzekerheid over hun vaderrol. Volgens mij zijn veel mannen verward door de hoge verwachtingen die vrouwen van een man hebben. Omdat moeders door de combinatie van carrière en de zorg voor de kinderen zelf kampen met botsende gevoelens, willen ze enerzijds een man die het droomvoorbeeld is van het feminisme en anderzijds een macho. Dat is verwarrend voor mannen. Zonder twijfel ben ik onbewust ook bezig met de vraag of ik macho of lief moet zijn, maar ik voel het niet zo. Ik ben gewoon vader. Ik zie mijn kinderen niet als een bedreiging voor mijn levensstijl of mijn mannelijke identiteit. Integendeel, door hen ben ik een beter mens geworden. Mijn kinderen zijn het beste wat me is overkomen.’

Tekst: Astrid Theunissen. Gepubliceerd in maandblad Goed Gevoel, september 2001.