Een vredelievend sprookje om aan je kinderen te vertellen

Een van de dilemma’s waar je als ouder dezer dagen mee worstelt is, hoe praat ik met mijn kinderen over de oorlog in Oekraïne? Zeg je dat ze rustig kunnen gaan slapen omdat opa Biden en tante Ursula over hen zullen waken of zijn er nog andere manieren? Vertel je bijvoorbeeld een sprookje over een vredige wereld van mensen die de wapens hebben afgezworen?

Mutual Assured Destruction
Ook al heb ik geen beslissende stem bij het bepalen van onze reactie op de oorlog in Oekraïne, toch heb ik de neiging me te verontschuldigen tegenover jongeren, als vader. Eerst hebben we hen twee jaar lang gekneveld met coronamaatregelen die werden gefinancierd door een tachtig miljard grote hypotheek op hún toekomst en net nu die coronagreep verslapt en zij weer naar scholen, kroegen en studentenverenigingen kunnen gaan, verschijnt de doom and gloom van een kernoorlog aan hun horizon. Nu ben ik zelf ook met dit akelige decor opgegroeid. Eind jaren zeventig legde mijn geschiedenisleraar me ijzig kalm uit dat we door een nucleaire flits vernietigd zouden worden in geval de Sovjets of de Amerikanen de afschrikkingsbalans zouden veronachtzamen. Oftewel de MAD-doctrine, niet die van dat maffe tijdschrift maar van Mutual Assured Destruction. Mijn ouders hebben zich nooit hoeven excuseren voor de paddenstoelenwolk die boven mijn jeugd hing maar toch, ik had de ijdele hoop dat dit inktzwarte perspectief verleden tijd zou zijn. Helemaal in het licht van een klimaatprobleem dat volgens de VN elke oorlog relatief maakt omdat we allemaal naar de Fillistijnen gaan.

Geen applaus voor nog meer Stinger- en Javelinraketten
Maar, lichtpuntje, klaarblijkelijk valt het wel mee met de urgentie van de Parijs-akkoorden. Onze Eurocommissaris voor Milieuzaken, Frans Timmermans, staat althans als een blij kind te springen voor elke container met wapentuig die in het oosten wordt afgeleverd. En de architect van de Green Deal zei ook dat we best weer op steenkool kunnen overschakelen om van de Russische gasverslaving af te komen. Alle alarmbellen, rechtszaken en afbrekende arctische ijsplaten ten spijt, op het milieuklokje is het dus helemaal geen vijf voor twaalf en ook geen twee voor twaalf maar pas half twaalf, toch Frans? Of misschien is het pas half drie ’s middags en ligt Frans na een copieuze lunch in Straatsburg of Brussel een dutje te doen. Ik had zo graag gezien dat juist hij, Frans, onze Limburgse Bourgondische Frans die zijn talen zo goed beheerst, die zo gloedvol de Veiligheidsraad toesprak over de MH17, vanaf zijn EU-podium een hele andere boodschap had verkondigd. Geen applaus voor nog meer Stinger- en Javelinraketten maar een boodschap die je vroeger, oké héél vroeger, nog weleens kon horen in progressieve kringen, een boodschap van vrede. Niet van overgave maar van vrede. Onvoorwaardelijk. Absoluut. En toch krachtig.

De PSP was principieel tegen elke vorm van geweld
In de jaren tachtig zat er een politicus in de Tweede Kamer waar Frans een voorbeeld aan had kunnen nemen. Qua standpunt dan. Want Fred van der Spek was geen geboren redenaar. Hij was eerder taai en verbeten. Een keurige man, dat wel, zwierige krullen, jasje, meestal een dasje, bril met een zwaar montuur en ogen die scherpzinnig de wereld aftastten. De herovering van de Falklands, de burgeroorlog in Sri Lanka, de vrijheidsstrijd van de zwarte Zuidafrikanen, de Koerden en de Palestijnen, het maakte niet uit waar en hoeveel bloed er werd vergoten, wie er het gelijk aan zijn zijde had en of David het tegen Goliath opnam of andersom: Fred Was Tegen. Principieel. Hij gaf leiding aan een partij die principieel tegen elke vorm van geweld was. De PSP. PSP zal geen onbekende term zijn voor je kind. Tik op Google maar eens PSP in en je ziet honderden links naar de Portable Playstation verschijnen.

De PSP werd gevormd door een rebellenclub van communisten, socialisten en anarchisten die meenden dat militair ingrijpen nooit een oplossing kon zijn. Nooit. Not. Njet. Niet in Indonesië. Niet in Vietnam. Niet tijdens de Cubacrisis.

Maar die PSP bedoel ik niet. Ik bedoel de Pacifistisch Socialistische Partij. Van der Speks partij was eind jaren vijftig ontstaan als afsplitsing van Timmermans’ PvdA die ook toen al een stugge pro-Amerikaans koers vaarde. De PSP werd gevormd door een rebellenclub van communisten, socialisten en anarchisten die meenden dat militair ingrijpen nooit een oplossing kon zijn. Nooit. Not. Njet. Niet in Indonesië. Niet in Vietnam. Niet tijdens de Cubacrisis. Wat níet wilde zeggen dat je dan maar altijd over je heen moest laten lopen. De PSP was groots in verzet. Buitenparlementair verzet

Hoop op een grote, maatschappijkritische beweging
Ik heb hem een keer geïnterviewd, Fred van der Spek. Een eeuwigheid geleden, op 1 mei 1980. The day after: de rookwolken van de veldslag die Beatrix’ kroning markeerden hingen nog boven Amsterdam. Hoe had hij de Slag om de Blauwbrug ervaren? Nou, Fred had – uiteraard – niet met stenen in zijn binnenzak in de frontlinie gestaan. En als overtuigd republikein was hij ook niet in de Nieuwe Kerk aangetreden om trouw aan de koningin te zweren. ‘Huichelachtig binnenschrijden alsof ik dat circus wel goed vond, nee bedankt,’ bromde hij. De PSP-leider zat thuis met een oranjebittertje voor de buis en, hoewel hij elke vorm van geweld afwees, had hij hoop geput uit de massaliteit van het verzet. De krakers en hun aanhang, waaronder ondergetekende, waren er op een haar na in geslaagd het feestje van hoogwaardigheidsbekleders op de Dam te verstoren. ‘Het ging om veel meer dan een protest tegen het gebrek aan woningen. Het kwam op mij over als verzet tegen een maatschappijstructuur, tegen het kapitalisme en het daar nauw mee verwante militarisme waar het koningshuis bij uitstek een symbool van is. Ik sluit niet uit dat er een grote beweging ontstaat, een maatschappijkritische beweging van bedrijfsbezetters, krakers, kernenergietegenstanders en antimilitaristen,’ besloot Fred hoopvol. Afgezien van een paar oprispingen is die beweging er niet gekomen. En voor zover ze er is geweest, heeft ze zich laten kanaliseren en opnemen in kaders van allengs braver worden partijen. Zelfs de PSP onderging dit lot. Machtsgeile pseudopacifisten die droomden van een grote linkse doorbraak gingen in 1991 op in GroenLinks, een partij die bicepsicoontjes verstuurt wanneer er in Rotterdam munitie voor Oekraïne worden gelost. Van der Spek paste voor dit demasqué. De dwarsligger richtte zijn eigen partij op, de Partij voor Socialisme en Ontwaping (PvSO), maar wist daar nooit meer een parlementszetel mee te behalen.

Ik mis Fred van der Spek en zijn pacifistisch sprookje
En zo verloren de pacifisten hun stem en hun gezicht. Ik zeg niet dat Fred van der Spek morgen premier of president moet worden en ik zeg ook niet dat je elke dictator die jou een stomp op de wang verkoopt de andere wang moet toekeren, ik zeg wel dat ik hem mis, Fred van der Spek en zijn pacifistisch sprookje. Hij is oud geworden, 93. In een van de laatste grote interviews die hij gaf, in 2003 aan Vrij Nederland, vertelt hij dat hij weleens de vraag krijgt wat hij nou helemaal heeft bereikt in zijn lange politieke carrière. ‘En weet u wat ik dan zeg?’ vraagt Van der Spek aan verslaggever Coen Verbraak die fijntjes noteert dat de PSP-voorman schatert zonder een spoor van vrolijkheid. ‘Niks! Ik heb niks bereikt!’ Het is een sentiment dat menigeen overvalt sinds de Russische inval. Wat hebben ‘we’ eigenlijk bereikt? Welk beeld kunnen we onze kinderen nu voorschotelen? Vooruitgang? Vrede? En, wat dénken we nu eigenlijk te bereiken? Oké, we gaan honderden miljarden aan nieuwe wapens besteden. Nóg een opvolger voor de JSF, nieuwe, nóg onzichtbaardere stealthtechnologie, modernere kernwapens, hypersonische ruimtewapens, you name it. Hoe moet Rusland daar op reageren? En hoe moeten wij weer reageren op die reactie van Rusland? Het is een zinloze, hersenloze spiraal. Dáár op blijven wijzen, dát heb je bereikt, Fred. En dat is het verhaal dat wij, en ook jij, juist jij, Frans Timmermans, moeten blijven vertellen, ook al is het een sprookje dat telkens weer wreed verstoord wordt.