Vaderschap voor beginners: verslag van een cursus voor aanstaande vaders

Aan de vooravond van Vaderdag bezocht Trouw-redacteur Henk Steenhuis de ‘IkVader Workshop’. Maar na een dag weet hij nog steeds niet wat een vader is, of het beter is om drie dagen te werken, hoe laat de kinderen naar bed moeten, en al helemaal niet hoe hij een luier moet ombinden. Enfin. Maar wat hij wel weet: hij is niet de enige.

Werfkelder
‘Omdat jij ze wilde, kreeg ik ze ook.’ Deze uitspraak van Freek de Jonge schiet me te binnen als ik de eerste vraag lees die me gesteld wordt tijdens de ‘IkVader Workshop’. Maar Freek citeren, kan dat, hier, tussen allemaal vaders en aanstaande vaders die ,,wezenlijk geïnteresseerd willen zijn”, zoals uit de voorstelronde blijkt. Met de pen in de hand bekijk ik het decor van de workshop. We zitten in een fraai opgeknapte werfkelder aan de Utrechtse Oude Gracht. Overal lampen, achter in de kelder een opnamestudio. Het ruikt er naar grond, koffie en warm weer. ,,Een echte kroegsfeer”, zegt Peter Schoemaker, een van de trainers. ,,Daar hebben we met opzet voor gekozen, zo hopen we aanstaande vaders hun drempelvrees te ontnemen. Want vaders praten niet makkelijk over de grootste verandering in hun leven, laat staan dat ze zich erop voorbereiden.”

Mannen bereiden zich niet op voor op vaderschap
Voor de eerste poep weten moeders al alles van luiers, van wiegjes, kinderwagens, kleertjes, kinderkamers, en van het nut en nadeel van borstvoeding. Zij voelen het gewroet binnen in zich en stellen zich de aanstaande bevalling voor, leren zelfs al hoe ze moeten ademen als de nood aan de man is. Vaders niet, zo houden de trainers de cursisten voor, vaders vallen onvoorbereid hun nieuwe bestaan binnen. Uit volle borst roepen zij misschien een aantal keer ‘vader’ tegen de voorruit van de auto, maar of het vaderschap daarmee gestalte krijgt? Dit klinkt bekend. Denken aan het vaderschap was voor mij net zoiets als denken aan de dood: in abstracto gaat dat wel maar zodra je er werkelijk greep op probeert te krijgen, glipt het idee tussen je vingers vandaan.

Geschiedenis van het vaderschap
Ook de trainers op de ‘IkVader Workshop’ definiëren het vaderschap niet. Na de eerste vragenronde gaan ze wel kort in op de geschiedenis van het vaderschap. Daaruit blijkt het scharnierpunt in de geschiedenis van het vaderschap rond de industriële revolutie te liggen. Tot 1850 was vader de vertolker van het gezag, de raadgever, de kostwinner, de beschermer, en vooral: hij was thuis voor zijn kinderen. De industriële revolutie deed de man het huis uit trekken, geleidelijk ontwikkelde hij zich tot fabrieks- of kantoorslaaf. Tegelijkertijd werd het moederschap geïdealiseerd, waardoor vaders functies nog meer uitholden. En nu lijkt de vader het liefst een beetje langs de zijlijn te staan, altijd bereid een robbertje te vechten of de koters in een bakfiets door de stad te rijden.

Kraamkalender voor mannen
In de Kraamkalender voor mannen, die de deelnemers aan de ‘workshop’ mee naar huis krijgen staat heel passend: ,,De man die vader wordt, vertoeft in een waardenvacuüm. Verleden noch toekomst bieden je houvast en voor je het weet koers je op een zelf geboetseerd amalgaam van intuïtie, traditie en – vooral – de ideeën die je partner over het vaderschap heeft.” De scheurkalender is voor later, ik ben nog bij de eerste vraag van de dag: Waarom vader worden? Volgens de workshopleiders zijn deze schriftelijk gestelde vragen bedoeld om je een tijdje ,,in te laten wegzinken”, zodat de dagelijkse drukte even op een afstand wordt gesteld. Voor mij betekent wegzinken ook terugkijken: als vader van een kind van één jaar oud, en eentje die morgen zijn vierde verjaardag viert, pendel ik heen en weer tussen gedachtes die ik destijds had, en die ik in de afgelopen jaren ontwikkeld heb. Zo ook bij het antwoord op de eerste vraag. Want er is natuurlijk meer dan het citaat van Freek.

Nalatenschap
Ik heb altijd zeker geweten ooit vader te willen worden. Niet om aan een luier te frutselen of zo heerlijk te knuffelen, maar om deel te gaan uitmaken van de geschiedenis. Rondom mij wordt geschreven en gepraat, zouden dit allemaal vaders zijn met welomlijnde ideeën? Nu ik dit historische argument om vader te worden op papier wil zetten, komt het me niet zinniger voor dan het citaat van Freek. Maar het is een ingeving, en die krijg je niet voor niets. Daarom schrijf ik toch op dat de geschiedenis mij een lange weg lijkt, waarop je ouders voor je lopen en je kinderen achter je aan drentelen. Het is een vertrouwenwekkend idee geen los eindje te zijn. Als je dan tegen de dertig loopt en een relatie hebt die deugt, is het vaderschap een logische stap. Mijn tastende antwoord vindt weerklank: een tafelgenoot noemt het woord ‘nalatenschap’ als een van de redenen voor het vaderschap.

Definitie van vaderschap
Volgende vraag: Hoe definieer je vaderschap? Dit mogen vragen zijn om in weg te zinken, maar het is toch niet de bedoeling erin te verdrinken? Er is een stroming binnen de theologie geweest die God probeerde te definiëren door op te sommen wat hij niet is. Ik zou hierop willen variëren: vaderschap is niet hetzelfde als vriendschap, het heeft niks van doen met machtsuitoefening, een vader is niet noodzakelijk een wijze man, het vaderschap is geen ultieme vervulling, het is – en toen twijfelde ik – geen taak, of toch een beetje een taak? Volgende vraag: Hoe wil jij als vader herinnerd worden? Nauwelijks vader en dan nu al herinnerd willen worden? Dit blijkt een overgangsvraag. Wie praat over hoe hij herinnerd wil worden, komt automatisch uit bij zijn eigen herinneringen. Het antwoord op deze vraag moet zo iets zijn als een opsomming van je vaders goede eigenschappen. Of als het tegendeel van je vaders slechte eigenschappen. ,,Ik hoop dat mijn kind later zal zeggen dat ik hem in vrijheid heb opgevoed, niet heb opgezadeld met het idee dat hij van alles moet worden. Nee, dat is bij mij anders gegaan.”

Eigenschappen
Even later volgen nog meer vragen over de eigen ouders. Welke eigenschappen zou je willen doorgeven, en waarom? Welke niet en waarom niet? Stof voor discussie, die door de trainers voorzichtig geleid wordt. Zij zijn er niet op uit de deelnemers Freudiaanse drama’s te ontfutselen, zij proberen je aan het denken te zetten. Terwijl de dag vordert en er discussies ontstaan die vaak opvallend geëmancipeerd, soms absurd en een enkele keer verrassend zijn, vraag ik me af of het belangrijk is je deze vragen te stellen vóórdat je vader wordt, of in het eerste jaar dat je vader bent. Ik vroeg me dus eigenlijk af of zo’n workshop zin heeft.

Socrates
Ik kon me destijds weinig bij het vaderschap voorstellen. Zou ik dan wel iets met deze vragenlijsten gekund kunnen hebben? Het antwoord lijkt: nee. Maar ik weet wel dat Socrates al zei dat alleen de vraag ‘Hoe moet ik leven?’ werkelijk telt. En om te weten hoe je als vader moet leven, is het handig sjoege te hebben van het vaderschap. Onwetendheid is nooit een excuus. Het antwoord blijkt dus: ja, in de negen maanden durende aanloop naar het vaderschap zou ik iets met deze vragenlijsten aangekund moeten hebben. Dat vinden anderen te streng geformuleerd. ,,’Moeten’ doet mij aan dogma’s denken”, zegt iemand als de broodjes rondgaan ,,en die ben ik juist een beetje van me aan het afschudden.”

Schaamlap voor onwetendheid
Op de ‘IkVader Workshop’ moet je ook niets, aan het einde van de dag weet je niet wat een vader is, weet je niet of het beter is om drie dagen in plaats van vijf te werken, weet je niet hoe laat de kinderen naar bed moeten, en al helemaal niet hoe je een luier moet ombinden. Wat je wel weet: je bent niet de enige. Niet de enige die zo’n negen maanden nodig had om een band te krijgen met zijn kind, die meende genoeg te hebben aan zijn onfeilbare mannelijke intuïtie, maar later ontdekte dat intuïtie vaak een schaamlap is voor onwetendheid. Anderen stellen tot hun tevredenheid vast dat nogal wat vaders het slecht konden verteren dat kindlief, hoe klein en nietszeggend ook, het dagelijks ritme grotendeels bepaalde.

Moederen
Er wordt ergens lachend geconcludeerd dat vaders vaak ook veel beter moederen dan moeders. Maar het kan zijn dat deze conclusie wordt ingegeven door de samenstelling van het gezelschap, al lees ik tijdens de treinrit op weg naar huis in de meegekregen scheurkalender: ,,Een berg onderzoek toont aan dat mannen de behoeften van een kind net zo goed aanvoelen en beantwoorden als vrouwen. Met uitzondering van de borst geven, is er niets te bedenken wat jij niet net zo goed of beter zou kunnen doen.”