Nieuw: de 'Vinex-vader'

Vader kan niet goed voor de kinderen zorgen. Hij kan het huis niet opruimen. Vader is een sukkel. Vinden veel vrouwen. En de overheid deelt die mening. Daphne van Paassen onderzocht of dat beeld terecht is.

Vaderreclame
Op zijn tenen sluipt de vader uit de KPN-reclame voor internetaansluitingen ADSL, naar de slaapkamer van zijn zoon, waar een kakofonie aan game-geluiden uit komt. Hij gooit de deur open om zijn vaderlijk gezag te laten gelden. Maar in plaats van zoonlief te betrappen op internetten, ziet hij hem braaf zijn huiswerk maken. Zogenaamd. Want onder het wentelbare bureaublad zit een bedieningspaneel waarmee de jongen onmiddellijk zijn spelletjes op internet verder speelt zodra de gefopte vader zijn hielen heeft gelicht.

Vaders in reclame zijn sukkels
Vaders in reclamespotjes en sitcoms zijn sukkels zonder gezag, die niet helemaal bij de tijd zijn en die je makkelijk in de maling neemt. Zijn vrouw is doorgaans veel praktischer en slimmer, zijn kinderen gehaaid. Maar pappa is een nar. Zelfs in de nu lopende overheidscampagne ‘mannen in de hoofdrol’, die mannen wil aansporen meer huishoudelijke en zorgtaken op zich te nemen, is vader in alle spotjes een oetlul die door een bitse vrouwenstem (“zo kennen we er nog wel een paar”) tot de orde wordt geroepen.

Vaders verliezen hun traditionele rol
Vaders worden niet voor vol aangezien omdat ze hun traditionele rol aan het verliezen zijn, maar ook geen nieuwe plek hebben veroverd. Ze zijn niet meer onmisbaar als kostwinner, hoofd van het gezin en – door de mogelijkheden van kunstmatige bevruchting en in de toekomst wellicht klonen – zelfs niet meer als verwekker. Er zijn steeds meer gezinnen waarin de vader ontbreekt (een op de zes) en het aantal hoogopgeleide vrouwen dat kiest voor het Madonna- of Surinaamse model (‘dan maar een gezin zonder man’) groeit. De indruk wordt zo langzamerhand gewekt dat de vader overbodig is, meent Anthony Clare, psychiater en auteur van het boek On men. Want wat is de rol van de vader als zijn traditionele taken net zo goed door een moeder vervuld kunnen worden? Moeders zijn behalve verzorgsters ook kostwinners geworden, vaders daarentegen zijn nauwelijks met de nieuwe omstandigheden mee veranderd.

Emancipatiebeweging van vaders
Nauwelijks, want er lijkt een emancipatiebeweging te ontstaan. Een beweging die pleit voor de herdefiniëring van het vaderschap. Geen groep van softe new-age mannen, maar gewone ‘vinex-vaders’ die op hun eigen mannelijke manier willen vaderen. Ze discussiëren met elkaar via het forum van de site www.ikvader.nl en zijn tot en met morgen, zondag 6 april, vertegenwoordigd op de Negenmaandenbeurs. Initiatiefnemer Henk Hanssen start binnenkort bovendien met een speciale jonge-vadercursus en zeer waarschijnlijk ook met een lifestyle-achtig televisieprogramma voor vaders. Ook de Avro komt met een programma over vaders.

Melkpoeder
‘Strijk het af met een mes,’ zei ze toen ik de melkpoeder stond af te meten.
‘Hè?’
‘Je moet de lepel met een mes afstrijken, dan weet je dat je precies de juiste hoeveelheid krijgt.’
‘Catherine, wat kan er nu helemaal gebeuren als de babymelk een fractie te sterk of te slap is? Krijgt Alfie er voedselvergiftiging van? Gaat hij dood van de honger?’
‘Je hoeft alleen maar de gebruiksaanwijzing te volgen,’ zei ze stekelig.
‘Je bedoelt dat ik alleen maar jóuw gebruiksaanwijzing hoef te volgen. Waarom kan je me godverdomme niet een paar lepeltjes kleremelk laten afmeten zonder me op mijn vingers te kijken.’

Wat wil de man nog meer?
Met deze scène uit Wat wil de man nog meer slaat de Britse auteur John O’Farrell de spijker op zijn kop. Kees van der Meer, psychotherapeut en zorgvader van drie dochters, ziet het in zijn praktijk, op het Forum van ikvader.nl en bij hem thuis. Vaders moeten steeds meer participeren in de opvoeding, maar krijgen en nemen niet de ruimte om dat op hun eigen manier te doen. “Vrouwen – of ze werken of niet – ervaren de opvoeding nog steeds als hun domein. Vaders moeten de kinderen verzorgen zoals de moeders het doen en worden zo al snel een soort tweederangs moeders.”

De man als oproepkracht in het moederbedrijf
Hij herinnert zich de eerste keer dat hij alleen met zijn baby thuis was en haar naar bed had gebracht in haar gewone kleren in plaats van in haar pyjama. “Ik zag nauwelijks het verschil, maar volgens mijn vrouw kon dat dus echt niet.” Het aanmaken van de opvolgmelk met gekookt en afgekoeld water was nog zo’n heikel punt. “Kinderen kruipen op die leeftijd en steken echt alles in hun mond. Waarom zou ik dan in vredesnaam die melk met gekóókt water moeten aanmaken? Maar je legt het af als man. Moeders hebben het kind negen maanden in zich gedragen en hebben vaak al als meisje opgepast. Zij weten het beter. Dus doe je het met gekookt water, maar niet met overtuiging. Als kinderen ouder worden voelen ze dat. Je handhaaft bepaalde regels maar half.”

Vrouw voerde babymanagement
Tijl Hekma, interieurontwerper en vader van een dochter en zoon, zorgde toen zijn dochter geboren werd vier dagen per week voor haar. “De eerste maanden had mijn vrouw verlof en deed ik het precies zoals zij wilde. Ik had het idee dat zij beter aanvoelde hoe de dingen moesten. Maar ook daarna voerde zij volledig het management. Tegenwoordig leidt dat wel tot meer conflicten omdat ik, nu de kinderen uit de babyfase zijn en ik meer in mijn rol gegroeid ben, ook mijn ideeën heb.” Inmiddels zorgt Hekma nog maar een dag in de twee weken voor de kinderen omdat de kinderen nu ook naar de crècheplaats gaan.

Moeders hebben neiging vaders buiten spel te zetten
Verschillende onderzoeken bevestigen dat moeders de neiging hebben vaders buiten spel te zetten door zich steeds te bemoeien met de vader. Ze corrigeren hem bij het geven van de fles, verbijsteren zich hardop over de klerencombinatie die pappa het kind heeft aangetrokken en grijpen snel in als de baby dreigt te gaan huilen. In Het vaderinstinct haalt de Britse onderzoeker en journalist Adrienne Burgess studies aan waaruit blijkt dat het gedrag van de vrouw de mate bepaalt waarin de vader bij de zorg betrokken is. Recent Nederlands onderzoek bevestigt dat.

Wanneer gaan mannen minder werken
Dr. Vincent Duindam, als socioloog verbonden aan de Universiteit Utrecht bekeek welke factoren bepalen of mannen minder gaan werken. Herkomst en salaris spelen een rol, maar de sleutel ligt bij de moeder. Bij te veel bemoeienis van hun vrouw hebben mannen de neiging de handdoek in de ring te gooien. In het onderzoek dat Sociale Zaken liet uitvoeren aan het begin van de campagne ‘mannen in de hoofdrol’ zei een behoorlijk aantal mannen dat ze meer zouden zorgen als ze minder commentaar van hun vrouwen zouden krijgen.

Moedermaffia
Die uitsluiting door wat sommige mannen wel de moedermaffia noemen, begint echter al voor de geboorte van het kind. Toen Henk Hanssen, oprichter van de IkVader-site, hoorde dat hij vader werd, wilde hij zich in het onderwerp verdiepen. Maar er is nauwelijks literatuur voor vaders. “Alle boeken over zwangerschap maar ook die over opvoeding richten zich op vrouwen. Het is een grote roze-mintgroene wereld waar je je als man totaal niet thuis voelt. Als er al iets over vaders in staat, gaat het over hoe je je vrouw kunt ondersteunenen tijdens de weeën. Geen woord over hoe het is om vader te worden.” Zelfs bij de vroedvrouw en het consultatiebureau werd hij genegeerd. “Ik kon niet eens oogcontact met de arts krijgen”

Verkrampte vaders
Toen hij zijn site eenmaal had opgericht, ondervond hij pas echt hoe erg het met de uitsluiting gesteld was. Hij schrok van de verkramptheid waarmee mannen zelf hun vaderschap beleven. “Op zo’n negenmaandenbeurs hangen ze er maar een beetje bij. Het gaat langs ze heen. Ze zijn niet betrokken. Vaak zag ik even iets van interesse oplichten als ze langs onze stand kwamen, maar vaak zat mamma daar helemaal niet op te wachten. Ik heb het echt gezien: dat een vrouw haar man aan zijn mouw trok en de legendarische woorden sprak: we zijn hier niet voor jou.”

Kinderen doen het beter met een betrokken vader
Vaders moeten weer het gevoel krijgen dat ze nuttig en nodig zijn, vindt Hanssen. En dat zijn ze. “Uit allerlei onderzoeken blijkt dat kinderen het beter doen als ze een betrokken vader hebben die meer tijd met ze doorbrengt dan de tien minuten na zijn werk. Ze doen het beter op school, zijn sociaal competenter, kunnen beter met stress omgaan. Meisjes zijn beter in wiskunde, jongetjes vertonen minder agressief machogedrag.”

Verbluffende successen
Hoewel mannen niet een radicaal andere opvoedstijl te hebben, zíjn ze wel anders. Ze nemen meer risico’s – wat volgens Burgess resulteert in een vroegere dood, maar ook in verbluffende successen – ze zijn veel zelfverzekerder en twijfelen minder aan het eigen kunnen en ze uiten hun woede makkelijker. Absoluut kwaliteiten waar een kind wat van kan leren. Hanssen, Van der Meer en Hekma vinden van zichzelf dat ze wilder met hun kinderen omgaan en van tevoren minder regels hebben. Van der Meer: “Ik heb het idee dat vrouwen van tevoren bedenken wat mag en wat niet, terwijl mannen pas ingrijpen als ze er last van hebben. Voor jonge kinderen is de vrouwelijke manier waarschijnlijk duidelijker, maar als ze wat ouder zijn, zo vanaf een jaar of vijf, is de vrijheid die ze van mannen krijgen ook wat waard.”

Mannelijke kwaliteiten belangrijk voor jongens
Zeker voor jongetjes zijn de mannelijke kwaliteiten belangrijk. In het Haarlems Dagblad maakte pedagoog prof. Louis Tavecchio zich onlangs zorgen over het gebrek aan leraren in het onderwijs. Meisjes doen het in alle opzichten beter op school en hij verklaart dat uit het feit dat jongens exploiterend leren, terwijl meisjes zich meer aan de regels houden. De meisjes manier is tegenwoordig de norm in het door vrouwen gedomineerde onderwijs. Om de jongetjes te ‘redden’ moeten vaders zich meer met de opvoeding bemoeien, opperde Tavecchio.

Reddingsoperatie
Zo’n reddingsoperatie heeft in de natuur ook al eens zijn nut bewezen, weet Van der Meer: In Oeganda ontstonden er grote problemen met een aantal olifantenkuddes waarvan ivoorjagers de oudere mannetjes afgeslacht hadden. “De jonge mannetjes sloegen aan het molesteren en doodden zonder enkele reden in totaal veertig neushoorns. Ze hebben toen oudere mannetjes uit Zuid-Afrika geïmporteerd en het probleem was meteen opgelost. Jongetjes hebben behoefte aan duidelijk gezag en net als meisjes hebben ze een rolmodel nodig.”

Mannen in de hoofdrol
Op de Negen Maanden Beurs en Huishoudbeurs (beide nog te bezoeken t/m 6 april in de RAI) kun je er niet omheen: de campagne ‘mannen in de hoofdrol’. De overheid wil dat “Nederland de taakverdeling tussen mannen en vrouwen gaat bespreken. Thuis. In de buurt. En op het werk,” zoals demissionair staatssecretaris Phoa het bij de start van de campagne zei. “Heel veel ziekte en arbeidsongeschiktheid vindt mede zijn oorsprong in de situatie thuis.” Mannen moeten meer koken, de wc schoonmaken, stofzuigen etc. De multimediale campagne bestaat uit tv- en radiospotjes, een internetsite www.wiedoetnuwat.nl (met ‘stofzuigergame’ en smoezengenerator) debatten, en een Avro-tvprogramma.

IkVader.nl
Henk Hanssen, oprichter van de website ikvader.nl vindt dat de zeven miljoen kostende campagne van de overheid de plank flink misslaat: “Als je mannen aan het zorgen wil krijgen moet je ze niet door een vrouw laten toespreken met boodschappen als ‘joh, hou op met smoezen bedenken en ga de vaat eens doen.’ Je moet zeggen: uit onderzoek blijkt dat jouw inbreng als vader cruciaal is in de ontwikkeling van je kind, je kind doet het beter als jij je ook met de opvoeding bemoeit.”

Roze-mintgroen gezwijmel
Hij richtte de website op uit frustratie over het roze-mintgroene gezwijmel over alles wat maar te maken heeft met kinderen krijgen. Alle informatie en de meeste instellingen richten zich op de vrouw. Doel van IkVader.nl is ‘de eMANcipatie van informatie over zwangerschap, geboorte en opvoeding’. De site biedt ondermeer een forum waar vaders kunnen discussiëren (over de beste gezinswagen bijvoorbeeld) columns, blunders en citaten. Via de site kun je Trotse Vader T-shirts kopen, PaPakketten (variant op de moederdoos met onder andere een T-shirt, een babylounge cd, espresso-oploskoffie voor lange nachten en een ‘bluff your way’ in borstvoeding) en boeken en cd’s. Tot en met 6 april staat ikvader.nl op de Negenmaandenbeurs in de RAI en in juni begint de eerste ‘IkVader Workshop’.

Gepubliceerd in NRC Handelsblad op 5 april 2003.