Het is tijd voor eMANcipatie

Als het aan minister Plasterk ligt mogen vaders op zondag weer het vlees gaan snijden. In zijn Emancipatienota, die de Tweede Kamer op woensdag 7 november bespreekt, staan vrouwen centraal. Zij worden geacht de kinderen op te voeden en tegelijkertijd meer te gaan werken. Henk Hanssen, hoofdredacteur van IkVader, publiceerde dit weekend een artikel in dagblad Trouw (pdf) waarin hij Plasterk oproept zijn eenzijdige beleidsvisie te herzien door maatregelen te nemen die mannen in staat stellen hun rol als vader meer gestalte te geven – zodat moeders enigszins ontlast worden van hun dubbele rol.‘Minister, het is tijd voor eMANcipatie. De belangrijkste reden? Kinderen met betrokken vaders ontwikkelen zich op tal van terreinen beter dan kinderen met (geestelijk) afwezige vaders.’

Mythe
Hoewel hij onderdeel vormt van het woord eMANcipatie, komt de man er bekaaid van af in de emancipatienota. In het 27.340 woorden tellende document, dat de kabinetsvisie rond arbeid en zorg uiteenzet, komt ‘vader’ twee keer voor en ‘moeder’ 33 keer. Ook uit de inhoud blijkt dat zelfs minister Plasterk is gaan geloven in de mythe dat vrouwen tijdens de baring een dosis exclusieve kennis over opvoeding en zorg in de schoot krijgen geworpen. Dat juist zijn handtekening onder deze stellingname staat, is teleurstellend. Want, van een wetenschapper mag je verwachten dat hij de wetenschap – in plaats van een ideologisch handboek – als bron hanteert.

Aka-pygmeeën
En, een vracht aan studies heeft al lang duidelijk gemaakt dat mannen de behoeftes van een jong kind net zo goed aanvoelen als vrouwen, dat onze opvattingen over de rolverdeling in de opvoeding door de eeuwen heen sterk variëren, en met name bepaald worden door de economische, culturele en politieke staat van een samenleving. Kijk bijvoorbeeld naar de Aka-pygmeeën, een stam van jagers-verzamelaars uit het Congolese regenwoud. Vader en moederrol zijn bij hen omgedraaid. Vaders zijn zelfs zo betrokken dat Aka-pa zijn baby aan zijn eigen tepel legt: als moeder er niet is, stelt hij het zo gerust. De Amerikaanse antropoloog Barry Hewlett observeerde deze mannen jarenlang en schreef er een fascinerend boek over, Intimate Fathers. De reden voor de grote vaderrol vindt Hewlett in de economie van de stam: ze leven van kleine dieren die ze met grote netten vangen. Het hele gezin, inclusief de grootouders, is betrokken bij de jacht – er blijft dus niemand in het dorp achter om voor de baby’s te zorgen. En omdat de sterkste schouders ook hier de lasten dragen, sjouwen de vaders vanaf de geboorte met de baby’s door het woud. Voor de Aka’s zijn werk en zorg geen geslachtsgebonden begrippen – alles draait bij hen om samenwerking.

Scheiding werkplaats en huishouden
Tot aan de Industriële Revolutie stonden West-Europese mannen niet eens zo ver van Aka-pa af. Tot aan 1850 bestond er ook bij ons nauwelijks een scheiding tussen werk en privé. Het overgrote deel van de mannen bewerkte het land rond hun huis of verdiende de kost met een ambacht dat in de omgeving van het huis werd beoefend – smid, kleermaker, boer. De industriële revolutie splitste werkplaats en huishouden – vaders gingen voortaan op pad naar fabriek en kantoor. ‘Het belangrijkste gevolg dat het moderniseringsproces voor het gezinsleven heeft gehad, is ongetwijfeld het feit dat vaders en andere kostwinners niet langer de hele dag fysiek aanwezig zijn in het gezin,’ schrijft de Amerikaanse gezinshistoricus Peter Laslett. ‘De voortdurende aanwezigheid van vaders moet een zeer grote invloed hebben gehad op de gezinnen en huishouden van vóór de industriele revolutie.’ Die overgang ging uiteraard niet vanzelf. De Engelse gezinshistorica Adrienne Burgess wijst erop dat de eerste generatie fabrieksarbeiders, tot grote ergernis van hun werkgevers, te pas en te onpas pauzeerden tijdens hun werk en meenden allerlei familiefeesten te kunnen bijwonen.

Roze wolk-ideaal
Geleidelijk hebben wij ons laten africhten tot fabrieks- of kantoorslaaf. We weten niet beter dan dat een loopbaan het hoogste doel in ons leven is en dat vrouwen van nature beter voor het kroost kunnen zorgen. De emancipatienota naait vrouwen in het pak van dit roze wolk-ideaal. Zeker, moeders worden straks, via de beoogde verbeteringen van de infrastructuur rond kinderopvang, in staat gesteld meer betaald werk te verrichten maar, het idee dat niemand beter de snotbellen afveegt dan zij wordt niet betwist. Als vader worden mannen afgeschreven. ‘We sturen niet meer op een herverdeling van zorgtaken,’ stelt Plasterk. In het ‘double-bind beleid’ van dit kabinet krijgen vrouwen én de snotbellen én de opdracht voltijds te gaan werken. Moeders krijgen hulp van professionals. Mannen mogen op zondag weer het vlees aansnijden.

Fiscale stimulans
In plaats van dit klassieke beeld te bevestigen, zou het kabinet er naar kunnen streven mannen te erkennen als gelijkwaardige opvoeder. Niet door een weer een knullige tv-campagne die ons een schuldgevoel aanpraat om dat we thuis te weinig zouden uitspoken maar door concreet beleid. Denk aan de uitbreiding van het bespottelijk korte kraamverlof voor vaders, aan een fiscale stimulans voor vaders die ervoor kiezen een dag in de week minder werken, aan het echt afschaffen van de thuisblijfbonus, aan overleg met bedrijven om vadervriendelijk beleid voeren, aan verbetering van de communicatie van kinderopvang- en onderwijsinstellingen (onder meer door hen te verplichten beide ouders te informeren en uit te nodigen tot participatie) én aan het gelijk trekken van rechten.

Condoom
Het is eigenlijk een wonder dat nog zoveel mannen bereid zijn vader te worden. Opwinding en vertrouwen maken blind want, een man-met-kinderwens die beseft dat hij een kans van 33 procent heeft om in een nagenoeg rechteloze scheidingspositie te belanden, zou altijd een condoom dragen. De in juni door de Tweede Kamer aangenomen wet ‘bevordering voortgezet ouderschap’, die beide ouders na een scheiding gelijke zorgrechten wil geven, zal weinig veranderen aan de praktijk dat rechters de zorg steevast aan moeders toewijzen. De wetstekst biedt rechters namelijk alsnog de mogelijkheid het kind (op verzoek) aan één ouder toe te kennen wanneer hij denkt dat het kind ‘klem’ zit. Wedden dat moeders bij werkelijke juridische gelijkwaardigheid massaal hun deeltijdbanen verlaten om echte economische zelfstandigheid te veroveren? Kortom, het is tijd voor eMANcipatie. De belangrijkste reden? Kinderen met betrokken vaders ontwikkelen zich op tal van terreinen beter dan kinderen met (geestelijk) afwezige vaders. Ook over dit onderwerp ligt voor Plasterk uitgebreide onderzoeksliteratuur klaar.